Każde trudne i nieoczekiwane wydarzenie może okazać się przyczyną traumy. Wśród konsekwencji traumy można wyróżnić te związane z zaburzeniami psychicznymi i somatycznymi reakcjami organizmu. Nieprzepracowanie traumy może prowadzić do pogorszenia, a w konsekwencji rozwoju PTSD (Post-traumaticstressdis order) zwanego zespołem stresu pourazowego.

PTSD

To zaburzenia lękowe, których rozwój obserwuje się u osób narażonych na stresor, czyli trudną sytuację. Pacjent może być jej uczestnikiem lub świadkiem. Do sytuacji tych mogą należeć zdarzenia związane ze stanem zagrożeniem życia i przekonaniem o możliwości jego utraty. Przykładem mogą być katastrofy takie jak pożar, powódź, katastrofa lotnicza oraz wypadek komunikacyjny. Jednak zdarzeniem traumatycznym może być również utrata bliskiej osoby czy doświadczanie przemocy emocjonalnej.Sytuacjątraumatogeną może być również rozwód czy poród. Bowiem to, jak traumatyczne będzie dla jednostki dane wydarzenie jest czynnikiem bardzo indywidualnym. Wbrew powszechnej opinii zespól stresu pourazowego może dotyczyć nie tylko żołnierzy czy policjantów. Jest to zaburzenie, które może dotyczyć każdej osoby, w życiu której pojawił się stresor.

Aby poprawnie zdiagnozowaćzespół stresu pourazowego należy skorzystać z pomocy psychologa, psychiatry bądź psychotraumatologa. Celem terapii jest przepracowanie traumy w oparciu o różne techniki, w tym terapię poznawczo-behawioralną, terapię ekspozycyjną czy terapię EMDR.

Objawy PTSD

Szacuje się, że objawy zespołu stresu pourazowego pojawiają się z reguły od 1 do 6 miesięcy od wystąpienia zdarzenia traumatycznego. Ich występowanie można zaobserwować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych.Wśród objawów PTSD wyróżnia się zarówno objawy psychiczne, jak i somatyczne. Pierwsza grupa może obejmować m.in.:

natrętne myśli,
retrospekcję,
koszmary senne,
depresję,
utratę zainteresowań,
odrętwienie emocjonalne,
poczucie winy,
brak radości z życia.

Objawy somatyczne mogą pojawić się np. podczas retrospekcji i obejmować przyspieszony oddech, kołatanie serca czy nadmierne pocenie. Do tej grupy objawów zaliczyć można również bóle głowy czy brzucha, problemy żołądkowe lub ogólne złe samopoczucie.

Ważnym objawem, a jednocześnie według Ehlersa i Clarka głównym czynnikiem, który jest przyczyną utrzymywania się tego zaburzenia lękowego jest poczucie ciągłego zagrożenia. Ukształtowało się ono w oparciu o dysfunkcyjne:

oceny samego siebie i swoich postaw w trakcie zdarzenia, co prowadzi do wyrzutów sumienia oraz podkreślania braku predyspozycji do pełnienia określonych ról;
przekonania i oceny związane z traumatycznym wydarzeniem i jego wpływem na życie pacjenta, co może skutkować błędnymi hipotezami na temat ludzi i świata;
oceny objawów PTSD, które często prowadzą do wniosku, że to z pacjentem jest problem skoro nadal odczuwa skutki traumatycznego wydarzenia.

Unikanie jako strategia

Jedną z metod stosowanych przez pacjentów z zespołem stresu pourazowego ułatwiających radzenie sobie z traumą jest unikanie. Ma to związek z ciągłym poczuciem zagrożenia i towarzyszącym lękiem. Często przyczyną takiego zachowania jest nasilenie się przejawów wzbudzenia ze strony układu wegetatywnego, który jest częścią układu nerwowego. Zaliczyć można do nich nadmierną reakcję narządów odpowiedzialnych m.in. za oddychanie czy wydalanie, bowiem zadaniem układu wegetatywnego jest nadzorowanie pracy narządów wewnętrznych i przemiany materii.

Aby nie dopuścić do pojawienia się nowych lub wzmocnienia istniejących objawów, pacjent funkcjonuje w określony sposób. Jego celem jest działanie mające na celu możliwie najskuteczniejszą minimalizację ryzyka doświadczania sytuacji podobnej do traumatogennej bądź konfrontacji z rzeczami, które mogą wywołać wspomnienia związane z stresorem.

Klasyfikacja unikanych sytuacji obejmuje trzy typy:

sytuacje postrzegane przez jednostkę jako niebezpieczne, jednak wynika to z jej przekonań, a nie stanu faktycznego, przyczyną unikania tego typu sytuacji jest przeświadczenie, że świat sam w sobie jest groźny, do tej grupy sytuacji zaliczać się może samotny spacer lub samo przebywanie w miejscu publicznym;
sytuacje wywołujące wspomnienie urazowego wydarzenia, które utwierdzają jego obraz w psychice pacjenta, może to być czynność taka jak oglądanie wiadomości czy zakładanie ubrania, bądź konkretna rzecz, jak np. zapach czy piosenka;
sytuacje związane z aktywnościami, które nie stanowią już części zainteresowań jednostki, może to być aktywny tryb życia, uprawianie hobby czy relacje międzyludzkie.

Ekspozycja jako terapia

Istnieje wiele metod terapii PTSD, których celem jest zmiana przekonań pacjenta. Należą do nich m.in.:

klasyczna terapia poznawcza,
restrukturyzacja poznawcza,
techniki opierające się na przetworzeniu i zmianie scenariusza traumatycznego wydarzenia w wyobraźni pacjenta.

Jedną z technik, która stanowi przykład współpracy modelu poznawczego i behawioralnego jest metoda przedłużonej ekspozycji. Wyróżnia się ekspozycję:

in vivo zwaną sytuacyjną – fizyczny kontakt z sytuacją czy obiektem, których pacjent w życiu codziennym unika, rozpoczynając od bodźców, które są unikane najrzadziej;
wyobrażeniowa – pokazanie symbolicznego bodźca strachu przy jednoczesnym zezwoleniu na samoistne i spontaniczne obniżenie jego poziomu;
wewnętrzna (koncentracja na sobie) – wystawienie pacjenta na fizyczne doświadczanie strachu.

Jako podstawowe elementy terapii ekspozycji stosowanej w leczeniu PTSD wyróżnia się technikę ekspozycji wyobrażeniowej oraz in vivo.

Zadaniem techniki ekspozycji jest:

przedstawienie informacji w formie niezniekształconej, które mają podważyć zagrożenie postrzegane przez jednostkę,
zdobycie nowego doświadczenia w nauce o lęku i strachu,
potwierdzenie przekonań i ocen, będących alternatywą dla tych, które reprezentuje pacjent i charakteryzują się większą zdolnością do adaptacji,
przetestowanie przekonań katastroficznych, co odbywa się w trakcie eksperymentu behawioralnego,
redukcja i eliminacja działań związanych z unikaniem zachowań oraz ucieczką,
wzmocnienie strategii, stanowiących narzędzie radzenia sobie,
kwestionowanie przydatności reakcji, które są nieadaptatywne.